قاعده نفی و حرج در تعامل با قاچاق کالا و ارز

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه مفید قم

2 کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی ، پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)

چکیده

مسأله قاچاق کالا و ارز از مهمترین معضلات تهدیدکنندۀ نهادهای اقتصادی و اجتماعی کشور بوده و بر این پایه مورد جرم‌انگاری قرار گرفته است. در پدیداری و شکل‌گیری جرم قاچاق کالا و ارز عوامل متعددی همچون دلائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و گاه سیاسی نقش دارد که در این میان فقر و بیکاری که از مصادیق بارز عسر و حرج می‌باشد، جایگاه ویژه‌ای دارد. نگارندگان این مقاله با طرح این پرسش اصلی که «قاعدۀ نفی عسر و حرج تا چه میزان می‌تواند این دسته از جرائم را تعدیل کند؟»، کوشیده‌اند از طریق گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای، با روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر مبانی و آموزه‌های غنی فقه و حقوق امامیه، پاسخ شایسته‌ای برای آن بیایند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که قاچاق کالا و ارز دارای حرمت ذاتی نیست و عمده دلیل جرم‌انگاری شرعی و قانونی آن، قاعدۀ وجوب حفظ نظام است. از این رو، قاعدۀ عسر و حرج در مواردی که اختلال جدی نظام را در پی نداشته باشند، بر ادلۀ دیگر حکومت نموده و با احراز سایر شرایط موجب رفع حرمت آنها می‌گردد.
همچنین قانون‌گذار ایران می‌تواند با تمسک به این قاعده، مواردی را که گذران زندگی افراد فقیر و بیکار جز با قاچاق کالا و ارز در سطح بسیار جزئی و در حد تأمین نیازهای اساسی ممکن نیست، جرم‌زدایی نموده و ممنوعیت قانونی آن را رفع کند. البته قاچاق کالاهای حرام و کالاهای ممنوع قانونی که رابطۀ مستقیم با امنیت عمومی دارند، و نیز شرکت و عضویت در قاچاق کلان و سازمان یافته از این حکم مستثنی بوده و در دایرۀ شمول قاعده (عسر و حرج) قرار نمی‌گیرند.
 

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. احمدی، عبدالله. (1386). جرم قاچاق. سوم، تهران: میزان
  3. اردبیلی، احمد. (بی‌تا). زبده البیان فی احکام القرآن. اول، تهران: المکتبه الجعفریه.
  4. انصاری، مرتضی. (1414ق). رساله فی المواسعه و المضایقه، مندرج در : رسائل فقهیه. اول، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  5. ایروانی، باقر. (1426 ق). دروس تمهیدیه فی القواعد الفقیه، جلد 1، سوم، قم: دارالفقه.
  6. ایسکانیوز. (1395). فقر ناشی از بیکاری بزرگترین علت وقوع جرم در کشور است. قابل دسترسی در : http://iscanews.ir/mews/687032/www.aiau.ir
  7. بهجت، محمدتقی. (1428 ق). استفتاءات. جلد3، اول، قم: دفتر آیت الله بهجت.
  8. تبریزی، جواد. (بی‌تا). استفتاءات جدید. ج2، اول، قم: دفتر آیت الله تبریزی.
  9. جزری، ابن اثیر. (بی‌تا). النهایه فی غریب الحدیث و الاثر. جلد 1، اول، قم: اسماعیلیان.
  10. جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1392). ترمینولوژی حقوق بیست و پنجم، تهران: گنج دانش.
  11. جعفری، محمدتقی. (1419 ق). رسائل فقهی. اول، تهران: منشورات کرامت.
  12. جوهری، اسماعیل بن حماد. (1410 ق). الصحاح. جلد2، اول، بیروت: دارالعلم.
  13. جلیلی، سعید. (1395). اهمیت مبارزه با قاچاق کالا در تحقق اقتصاد مقاومتی. فصلنامه علمی تخصصی حبل‌المتین، دوره 5، شماره 14 ص 106- 121.
  14. حائری اصفهانی، محمدحسین. (1404 ق). الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه. اول، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه.
  15. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409 ق). وسائل الشیعه. جلد 8 و 13، اول، قم: آل البیت.
  16. حسینی خواه، سید جواد. (1385). قاعده لاحرج، تقریرات دروس آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی. اول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
  17. خامنه‌ای، سید علی. (1424 ق). اجوبه الاستفتاءات فارسی. اول، قم: دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای.
  18. خانی، مراد. (1379). کالا و ارز، ضرورت بازنگری مجدد. بیان، 14/12/1379. ص 5.
  19. خمینی، سید روح الله. (1421 ق). کتاب البیع. جلد2، اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  20. دهخدا علی اکبر. (1373). فرهنگ فارسی. ششم، تهران: دانشگاه تهران.
  21. روحانی، سید صادق. (بی‌تا). المسائل المستحدثه. اول، قم: دارالکتاب.
  22. سیف، الله مراد. (1385). خلاصه گزارش طرح پژوهشی «بررسی پدیده قاچاق کالا در ایران». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 7841.
  23. طباطبائی، سید محمدحسین. (1393 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. ج 14، سوم، قم: اسماعیلیان.
  24. طباطبائی، سید محمد مجاهد. (1296 ق). مفاتیح الاصول. اول، قم: آل البیت.
  25. طوسی، ابوجعفر، محمد بن حسن. (1407 ق). تهذیب الاحکام. جلد 1، چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  26. فاضل لنکرانی، محمد. (1418 ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله- الحج. ج 4، اول، بیروت: دارالتعارف.
  27. ----------- . (1425 ق). ثلاثل وسائل، اول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
  28. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410 ق). العین. جلد 3، دوم، قم: هجرت
  29. قلی‌زاده، سید ابراهیم؛ علی‌پور، عباس؛ ذوقی بارانی؛ کاظم (1389). علل و پیامدهای قاچاق کالا در ایران پس از انقلاب اسلامی، فصلنامه دانش انتظامی، دوره 12، شماره 4. ص 109-142.
  30. کشف بزرگترین محموله قاچاق کالا. (1395). ایران، شماره 6265، 30/4/1395. ص 1.
  31. کهنه پوشی، سیدهادی؛ جلالیان، حمید. (1392). تأثیر قاچاق کالا بر اقتصاد روستاهای مرزی، مورد: بخش خاو و میرآباد شهرستان مریوان. فصلنامه جغرافیا و توسعه، سال 11، شماره 32. ص 61-74.
  32. مراغی، سید میر عبدالفتاح. العناوین الفقهیه. ج 1، اول، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه، مدرسین حوزه علمیه قم.
  33. مشکینی، علی (1377). مصطلحات الفقه. ششم قم: الهادی.
  34. مصطفوی، سید محمدحسین. (1388). الگوی مصرف نامناسب و پیامدهای آن با تأکید بر بخش انرژی و کشاورزی. گزارش منتشر نشده ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز.
  35. مطهری، مرتضی. (1379). فقه و حقوق، مندرج در: مجموعه آثار. ج19، اول، تهران: صدرا.
  36. مکارم شیرازی، ناصر. (1427 ق). استفتاءات جدید. جلد 3، دوم، قم: مدرسه امام علی بن ابی طالب.
  37. ---------- . (1427 ق ب). دائره المعارف فقه مقارن. اول، قم: مدرسه امام علی بن ابی طالب.
  38. میرزاده اهری، سید مرتضی. (1395). ترمیم بکارت از منظر فقه و حقوق. اول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
  39. نراقی، احمد. (1417 ق). عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام. اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  40. نیشابوری، مسلم بن حجاج قشیری. (1412 ق). صحیح مسلم. ج 4. تحقیق: محمد فواد عبدالباقی. اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  41. واسطی، سید محمد مرتضی زبید. (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس. جلد 3، اول، بیروت: دارالفکر.
  42. ورعی، سید جواد (1394). آیا در حکومت اسلامی هر جرمی گناه است؟ . مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال 48، شماره 1. ص. 153-180.
یزدی، سید محمد کاظم. (1428 ق). العروه الوثقی مع التعلیقات. جلد 2، اول، قم: مدرسه امام علی بین ابی طالب.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار